Het alternatief voor het ‘actieve’ bouwen met duurzamere installaties voor verwarming of energieopwekking is het zogeheten passief bouwen. Het uitgangspunt van passiefbouw is een zeer goed geïsoleerd gebouw. Dat gaat dan over daken, wanden, ramen en vloeren, maar ook over thermische bruggen en zelfs de plaatsing van ramen. Bij het ontwerp van een passief gebouw wordt al in vergaande mate gekeken naar de gebouwschil en de daarbij behorende isolatie en kierdichting. Het ontwerp en de optimale oriëntatie van het gebouw leidt tot een op het zuiden gericht huis met grotere ramen, voorzien van triple glas en zonwering, aan de zuidzijde. Een principe dat volgt uit het ontwerp en de oriëntatie is zogeheten interne zonering. Ruimtes waar warmte extra gewenst is, liggen op het zuiden. Ruimtes die minder warmte nodig hebben, liggen op het noorden.
Passieve gebouwen zijn maximaal geënt op een zo laag mogelijk energieverbruik. Dat gaat niet ten koste van de ventilatie. Integendeel. Passieve gebouwen zijn voorzien van een goed ventilatiesysteem in combinatie met WTW (warmteterugwinning), waarbij afgezogen (warme) binnenlucht in de winter zijn warmte gedeeltelijk overdraagt aan frisse buitenlucht die het pand binnenkomt. In de zomer zorgt het systeem door middel van nachtventilatie ervoor dat er ’s nachts koele(re) lucht wordt aangezogen. Zo blijft de binnentemperatuur behaaglijk en luchtkwaliteit uitstekend, zonder dat er onnodig veel energie verloren gaat.
Omdat het ontwerp en de oriëntatie bij passief bouwen een prominente rol speelt, is mogelijk de winst bij renovatie beperkter. Dat wil niet zeggen dat de principes van passiefbouw ongeschikt zijn als uitgangspunt voor een renovatie. Weliswaar liggen de oriëntatie en meestal ook de indeling van een gebouw vast, maar met isolatie is veel te winnen. Isolatie en kierdichting zijn de belangrijkste principes van passief bouwen en zijn in ieder gebouw, bestaand of nieuw, toe te passen. Moderne technieken maken steeds meer mogelijk. Ook wat de isolatie van bestaande, oudere gebouwen betreft.